Picture
ENGLISH 

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 
"Νευροανοσολογία"

NEO
Τόμος 3 - Τεύχος 1

E-JOURNALΕΛΛ.Α.ΝΑ.
​E-journal webinars

​ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ-ΝΕΑ




​ΕΛΛ.Α.ΝΑ – ​Ερωτηματολόγιο
COVID 19 και Πολλαπλή σκλήρυνση 


​Θεσσαλονίκη, 16/2/2022

Αγαπητ-ές, -οι Κυρί-ες, -οι
      Σας ενημερώνουμε ότι η  ΕΛΛΑΝΑ σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής και Ψηφιακής Καινοτομίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης  έχει καταρτίσει το παρακάτω ερωτηματολόγιο με σκοπό τη μελέτη της χρήσης των υπηρεσιών υγείας για την Πολλαπλή Σκλήρυνση (ΠΣ) και την επίδραση της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19) σε αυτήν.
      Οι απαντήσεις  θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για επιστημονικούς σκοπούς και θα βοηθήσουν στη βελτίωση της απόκρισης της ιατρικής κοινότητας στο πεδίο του COVID-19 και σε σχέση με τα άτομα με ΠΣ.   
      Παρακαλούμε για την κατά το δυνατό μεγαλύτερη ανταπόκρισή σας σε αυτήν την πρόσκληση προκειμένου να εξαχθούν αξιόπιστα συμπεράσματα.
      Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων.
      Από την ΕΛΛ.Α.ΝΑ.

Κάντε κλικ εδώ για πρόσβαση στο ερωτηματολόγιο.



ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΣΤΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΙΟΥ SARS-COV-2
ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ
Εν καιρώ πανδημίας COVID-19 και σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού έναντι του ιού SARS-CoV-2, η Ελληνική Ακαδημία Νευροανοσολογίας  (EΛΛΑΝΑ) θεωρεί σημαντική την ενημέρωση των θεραπόντων ιατρών και των ασθενών που πάσχουν από πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ), σχετικά με τον εμβολιασμό έναντι του ιού SARS-CoV-2, σύμφωνα με τη τρέχουσα βιβλιογραφία και τις ήδη δημοσιευμένες συστάσεις διεθνών οργανισμών.
  • Σύμφωνα με τον Αμερικανικό οργανισμό CDC (Centers for Disease Control and Prevention), τα άτομα που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικές θεραπείες είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην λοίμωξη COVID-19. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εμβολιαστούν πλήρως με 2 δόσεις ενός mRNA εμβολίου (Pfizer-BioNTech και Moderna) ή μίας δόσης εμβολίου Janssen, έναντι του  ιού SARS-CoV2, το συντομότερο δυνατό. Όλοι από 12 ετών και άνω, συμπεριλαμβανομένων των ανοσοκατεσταλμένων ατόμων, θα πρέπει να κάνουν αναμνηστική δόση (booster shot) [1].
  • Σημειώνεται ότι ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα συμπεριλαμβάνονται  στις έως τώρα κλινικές δοκιμές, και η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα των εμβολίων σε αυτόν τον πληθυσμό ήταν παρόμοια με τον γενικό πληθυσμό [2]Τα δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων COVID-19 σε άτομα με ΠΣ είναι περιορισμένα, ωστόσο ο εμβολιασμός συστήνεται σε όλους τους ασθενείς με ΠΣ και δεν εχει εως τώρα αναφερθεί αυξημένη υποτροπή της νόσου μετά εμβολιασμό  [3].
  • Σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό MSIF ( Multiple Sclerosis International Federation), δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα άτομα με ΠΣ διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο επιπλοκών από τα εμβόλια mRNA (Pfizer-BioNTech, Moderna), από τα εμβόλια μη αναδιπλασιαζόμενου ιϊκού φορέα (AstraZeneca, Johnson and Johnson, Sputnik V), αδρανοποιημένου ιού ή πρωτεΐνης COVID-19 (Sinovac, Sinopharm), σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό [3,4]. Αυτοί οι τύποι εμβολίων δεν είναι πιθανό να προκαλέσουν υποτροπή, να επιδεινώσουν τα συμπτώματα της ΠΣ ή να τροποποιήσουν δυσμενώς την εξέλιξη της νόσου. Τα εμβόλια Astrazeneca και σε μικρότερο βαθμό τα εμβόλια J&J έχουν συνδεθεί με μια σπάνια παρενέργεια, γνωστή ως θρόμβωση και θρομβοπενία που διαμεσολαβείται από το εμβόλιο, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε θρόμβους αίματος.
  • Ο Αγγλικός οργανισμός National Multiple Sclerosis Society συστήνει επίσης τη διενέργεια του εμβολιασμού με mRNA εμβόλιο έναντι του  ιού SARS-CoV-2 σε ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση καθώς σύμφωνα με τα έως τώρα δεδομένα, τα εγκεκριμένα εμβόλια φαίνεται να είναι ασφαλή []. Εάν κάποιος είχε νοσήσει με COVID-19 και έχει αναρρώσει, θα πρέπει επίσης να κάνει το εμβόλιο. Δεν γνωρίζουμε πόσο καλά προστατεύονται οι άνθρωποι μετά τη μόλυνση από την COVID-19 ή πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσει αυτή η προστασία. Τα άτομα που είχαν λοίμωξη COVID-19 στο παρελθόν μπορεί να μολυνθούν ξανά. Ακόμα κι αν έχουν εμβολιαστεί, μπορεί να χρειαστούν αναμνηστική δόση [].
  • Όλοι οι παραπάνω Οργανισμοί συμφωνούν ότι τα mRNA εμβόλια φαίνεται να είναι ασφαλή για χρήση σε όλους τους ασθενείς με ΠΣ, ανεξάρτητα από το είδος της ανοσοτροποποιητικής αγωγής που λαμβάνoυν [1-5].

-- Σχετικά με την αποτελεσματικότητα των εμβολίων έναντι του ιού SΑRS  CoV-2 σε ασθενείς υπό θεραπεία με:
1. Οξεική γλατιραμέρη, ιντερφερόνες, φουμαρικό διμεθυλεστέρα, τεριφλουνομίδη, ναταλιζουμάμπη, φινγκολιμόδη, σιπονιμόδη
     Λαμβάνοντας υπόψιν την έως τώρα έρευνα σχετικά με την ανοσοποίηση κατόπιν εμβολιασμού, ασθενών με ΠΣ, η ανοσιακή απόκριση σε ασθενείς που δεν λαμβάνουν νοσοτροποποιητική αγωγή ή λαμβάνουν αγωγή με οξική γλατιραμέρη, ιντερφερόνες, φουμαρικό διμεθυλεστέρα, τεριφλουνομίδη, ναταλιζουμάμπη δεν έχει φανεί να είναι μειωμένη, [5]. Ωστόσο, μειωμένη παραγωγή και πιθανώς μη ανιχνεύσιμη απόκριση αντισωμάτων στα εμβόλια COVID-19 ενδέχεται να παρατηρηθεί σε άτομα υπό αγωγή με τροποποιητές S1P, όπως η φινγκολιμόδη, σιπονιμόδη [-7]. Σε ασθενείς  υπο αγωγή με φουμαρικό διμεθυλεστέρα και λεμφοπενία συστήνεται η μέτρηση λεμφοκυττάρων προ εμβολιασμού και η προσωρινή διακοπή αγωγής προκειμέμου να  αποκατασταθεί η λεμφοπενία πρό εμβολιασμού [25]
Αντίθετα, δεν συστήνεται η διακοπή  των θεραπειών με τροποποιητές S1P, για την αύξηση της αποτελεσματικότητας του εμβολιασμού καθώς μπορει να οδηγήσει σε [5-7].  υπερ-επανενεργοποίηση- (rebound)  της νόσου. Ακόμα κι αν τα αντισώματά είναι μη ανιχνεύσιμα ή χαμηλά, θα μπορούσε να υπάρξει προστασία από τον SΑRS-CoV-2, καθώς άλλα συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος ενεργοποιούνται από το εμβόλιο και θα μπορούσαν να συμβάλουν στην προστασία.
2. Κλαδριβίνη
Ενώ η επαγόμενη από την κλαδριβίνη λεμφοπενία επηρεάζει την χυμική και κυτταρική απάντηση δεν φαίνεται να συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο σοβαρής νόσου COVID-19  [17-19].  Ο εμβολιασμός θα πρέπει να ολοκληρωθεί 4 έως 6 εβδομάδες πριν από την έναρξη της θεραπείας με κλαδριβίνη. Ωστόσο σε ασθενείς που ήδη λαμβάνουν κλαδριβίνη, σχετικά με τον εμβολιασμό, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η χρονική διάρκεια που έχει μεσολαβήσει από την τελευταία λήψη της αγωγής στο πρώτο και στο δεύτερο έτος. Ιδανικά ο εμβολιασμός σε αυτούς τους ασθενείς θα πρέπει να διενεργείται σε διάστημα 2 έως 4 μηνών μετά την τελευταία δόση του κύκλου θεραπείας στο έτος 1 και 4-6 εβδομάδες πριν από τον κύκλο θεραπείας του έτους 2. Μετά την τελευταία δόση του έτους 2, ο εμβολιασμός μπορεί να γίνει μετά από 2 έως 4 μήνες  [22].
3. anti-CD20 θεραπείες (οκρελιζουμάμπη, ριτουξιμάμπη, οφατουμουμάμπη), φαίνεται να παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρής  νόσησης από COVID-19 [9,10]. Δεδομένα από τα μητρώα ασθενών με ΠΣ και COVID-19, έδειξαν βαριά πορεία της λοίμωξης στα άτομα που ελάμβαναν anti-CD20 θεραπείες  (οκρελιζουμάμπη και ριτουξιμάμπη) καθώς παρουσιάζουν σημαντική μείωση Β λεμφοκυττάρων 6-12 εβδομάδες μετά την αγωγή συγκριτικά με τα άτομα που ελάμβαναν άλλες ανοσοτροποιητικές θεραπείες [11,12]. Επίσης ενδέχεται να παρουσιάσουν μειωμένη παραγωγή αντισωμάτων κατόπιν εμβολιασμού [3-5]. Γενικά, δε συστήνεται η διακοπή αυτών των αγωγών, με σκοπό την αυξημένη αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Ακόμα και η ελαττωμένη παραγωγή αντισωμάτων φαίνεται ότι είναι προτιμότερη από την μη υπαρξή τους, όποτε και οι ασθενείς υπό αυτές τις θεραπείες θα πρέπει να εμβολιάζονται [1-4,7].
Ωστόσο, οι θεράποντες ιατροί θα πρέπει να εξετάζουν το ενδεχόμενο καθυστέρησης της επόμενης χορήγησης anti -CD20 θεραπειών  προκειμένου να προηγηθεί ο εμβολιασμός των ασθενών,και να δοθεί χρόνος για επαρκή παραγωγή αντισωμάτων, συνεκτιμώντας τη δραστηριότητα της νόσου.[13,14].
Συνιστάται ο εμβολιασμός να διενεργείται 3-6 μήνες μετά την αγωγή με αnti CD20 ή 6 εβδομαδες πρίν την έναρξη της. Η μέτρηση επιπέδων ανοσοσφαιρινών και των υποπληθυσμών CD 19  λεμφοκυττάρων  θα καθορίζει τον χρόνο εμβολιασμού μετά από anti CD20 θεραπεία διασφαλίζοντας την καλύτερη ανοσιακή απάντηση [22].
 
Σχετικά με την έναρξη θεραπείας με anti-CD20, αλεμτουζουμάμπη, κλαδριβρίνη ή τροποποιητές S1P, θα πρέπει να εξετάζεται το ενδεχόμενο αναβολής αγωγής, εφόσον είναι διαθέσιμη η ημερομηνία εμβολιασμού, ώστε να εξασφαλιστεί  επαρκής ανοσιακή απάντηση, λαμβάνοντας ωστόσο πάντα υπόψιν την επίπτωση που μπορεί να έχει η καθυστέρηση της έναρξης της αγωγής στην πορεία της πολλαπλής σκλήρυνσης [4,5].  Η παρακολούθηση των αντισωμάτων μετα τον εμβολιασμό στους ασθενείς αυτούς συμβάλλει στην εκτίμηση ανοσιακής απάντησης από το εμβόλιο , στην αξιολόγηση  αναγκης αναμνηστικής δόσης και στην αυξημμένη τήρηση μέτρων προστασίας (μάσκες, κοινωνική αποστασιοποίηση)
Σε άτομα που ήδη λαμβάνουν τις συγκεκριμμένες αγωγές, ο εμβολιασμός συστήνεται να διενεργείται, ωστόσο ενδέχεται να μην υπάρχει ικανοποιητική ανοσοαπόκριση και ο ασθενής θα πρέπει να ενημερώνεται. Για τον λόγο αυτό, όταν είναι δυνατό προτιμάται η προήγηση του εμβολιασμού και εν συνεχεία η έναρξη της θεραπείας μετά από χρονικό διάστημα δύο εβδομάδων, ώστε να αναπτυχθεί η αντισωματική απάντηση [15].

Σχετικά με την χορήγηση αναμνηστικής δόσης (booster), το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης των Λοιμώξεων των ΗΠΑ (CDC) συνιστά πλέον ένα εμβόλιο mRNA (Pfizer ή Moderna) έναντι του εμβολίου J & J. Τα άτομα με ΠΣ θα πρέπει να επιλέγουν Pfizer ή Moderna όταν λαμβάνουν αναμνηστική δόση [4].
Η απόφαση για τη χρονική στιγμή του εμβολιασμού SΑRS CoV-2 θα πρέπει να λαμβάνεται εξατομικευμένα και κατόπιν συζήτησης του ασθενούς με τον θεράποντα ιατρό του.
Ωστόσο, η ευθύνη για την εξάπλωση της επιδημίας βαραίνει όλους μας και σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να τηρούνται  οι εθνικές οδηγίες σχετικά με τα μέτρα ατομικής προστασίας όπως αναφέρονται από τον ΕΟΔΥ [14]. Επιπρόσθετα όλοι οι ασθενείς θα πρέπει να συμβουλεύονται να αναφέρουν την συνέχιση ή την εμφάνιση νέων συμπτωμάτων μετά από λοίμωξη COVID-19 (post-acute COVID-19 syndrome), ώστε να αναγνωριστούν και να αντιμετωπιστούν κατάλληλα.
Μέχρι σήμερα έχει δειχθεί ότι η καλύτερη προστασία έναντι του ιού, είναι ο συνδυασμός εμβολιασμού και μέτρων ατομικής και φυσικής προστασίας. Η παρούσα αναφορά θα επικαιροποιηθεί μόλις είναι διαθέσιμα αντίστοιχα δεδομένα ασφάλειας και αποτελεσματικότητας και από τα αντιϊκά φάρμακα που χορηγούνται πλέον στους ασθενείς με λοίμωξη COVID-19.
 
Πηγές :
  1. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/recommendations/immuno.html
  2. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/recommendations/underlying-conditions.html
  3. Achiron A, Dolev M, Menascu S, Zohar DN, Dreyer-Alster S, Miron S, Shirbint E, Magalashvili D, Flechter S, Givon U, Guber D, Stern Y, Polliack M, Falb R, Gurevich MCOVID-19 vaccination in patients with multiple sclerosis: What we have learnt by February 2021. Mult Scler. 2021 May; 27(6):864-870.
  4. https://www.msif.org/news/2020/02/10/the-coronavirus-and-ms-what-you-need-to-know/.
  5. https://www.nationalmssociety.org/coronavirus-covid-19-information/multiple-sclerosis-and-coronavirus/covid-19-vaccine-guidance
  6. Zheng C, Kar I, Chen CK, Sau C, Woodson S, Serra A, Abboud H. Multiple Sclerosis Disease-Modifying Therapy and the COVID-19 Pandemic: Implications on the Risk of Infection and Future Vaccination. CNS Drugs. 2020 Sep;34(9):879-896.
  7. Ciotti JR, Valtcheva MV, Cross AH. Effects of MS disease-modifying therapies on responses to vaccinations: A review. Mult Scler Relat Disord. 2020 Oct; 45:102439.
  8. MS Minute: The COVID-19 Vaccine & Vaccine Readiness in MS, Giovannoni G,Smets I, Reyes S available at   https://practicalneurology.com/articles/2021-jan/ms-minute-the-covid-19-vaccine-vaccine-readiness-in-ms
  9. Sormani MP, Schiavetti I, Landi D, Carmisciano L, De Rossi N, Cordioli C, Moiola L, Radaelli M, Immovilli P, Capobianco M, Brescia Morra V, Trojano M, Tedeschi G, Comi G, Battaglia MA, Patti F, Fragoso YD, Sen S, Siva A, Furlan R, Salvetti M, MuSC-19 Study GroupSARS-CoV-2 serology after COVID-19 in multiple sclerosis: An international cohort study. Mult Scler. 2021 Jul 30; ():13524585211035318.
  10. Reder A.T, Centonze D, Naylor M.L, Nagpal A, Rajbhandari R, et al. COVID-19 in patients with multiple sclerosis: associations with disease-modifying therapies. CNS Drugs 35(3):317-330
  11. Zabalza A, Cardenas-Robledo S, Tagliani P, et al. COVID-19 in multiple sclerosis patients: susceptibility, severity risk factors and serological response. Eur. J. Neurol. 00, 1-13
  12. Sormani MP, et al. DMTs and Covid-19 severity in MS: a pooled analysis from Italy and France. Ann Clin Transl Neurol. 2021 Aug;8(8):1738-1744
  13. Houot R, Levy R, Cartron G, Armand P. Could anti-CD20 therapy jeopardise the efficacy of a SARS-CoV-2 vaccine? Eur J Cancer. 2020 Sep; 136:4-6.
  14. Baker D, Roberts CAK, Pryce G, Kang AS, Marta M, Reyes S, Schmierer K, Giovannoni G, Amor S. COVID-19 vaccine-readiness for anti-CD20-depleting therapy in autoimmune diseases. Clin Exp Immunol. 2020 Nov;202(2):149-161.
  15. https://eody.gov.gr/neos-koronaios-covid-19/
  16. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/different-vaccines/how-they-work.html
  17. De Angelis M, et al. Mild or no COVID-19 symptoms in cladribine-treated multiple sclerosis: two cases and implications for clinical practice. Mult Scler. Relat. Disord. 2020, 45,102452
  18. Jack D, et al. Favorable outcomes after COVID-19 infection in multiple sclerosis patients treated with cladribine tablets. Mult. Scler. Relat. Disord.. 46, (2020) 102469
  19. Jack D, et al. COVID-19 in patients with multiple sclerosis treated with cladribine tablets: an update. Mult. Scler. Relat. Disord. 51(2021) 102929
  20. Sormani M.P. An Italian programme for COVID-19 infection in multiple sclerosis. Lancet Neurol 19 (6), 481-482
  21. Stangel M, et al. Oral pulsed therapy of relapsing multiple sclerosis with cladribine tablets –expert opinion on issues in clinical practice. Mult. Scler. Relat. Disord. 54 (2021) 103075
  22. Kelly H, Sokola B, Abboud H. Safety and efficacy of COVID-19 vaccines in multiple sclerosis patients J Neuroimmunol. 2021; 356: 577599. 

Επιμέλεια Κειμένου για την ΕΛΛΑΝΑ (κατ’ αλφαβητική σειρά)
Ν. Γρηγοριάδης, Ε. Ευαγγελοπούλου, Χ. Μπακιρτζής, Μ. Μποζίκη, Ι. Νικολαϊδης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΝΕΥΡΟΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ - HELLENIC ACADEMY OF NEUROIMMUNOLOGY

Η Ελληνική Ακαδημία Νευροανοσολογίας ιδρύθηκε το 2012 με σκοπό την: α) διευκόλυνση της επικοινωνίας και της συνεργασίας μεταξύ των κλινικών ιατρών, των επιστημόνων υγείας και των βιολογικών επιστημών για την προώθηση και την ενίσχυση της έρευνας, της εκπαίδευσης καθώς και τη βελτίωση των κλινικών αποτελεσμάτων στις ανοσοδιαμεσολαβούμενες νόσους του κεντρικού και περιφερικού νευρικού συστήματος και των μυών, β) υποστήριξη και προώθηση της βασικής και κλινικής έρευνας και εκπαίδευσης, ως φορέας της έρευνας και εκπαίδευσης στο γνωστικό αντικείμενο της νευροανοσολογίας στην Ελλάδα, γ) ενεργή συμμετοχή στο συντονισμό πρωτοβουλιών στον τομέα της έρευνας και εκπαίδευσης στον τομέα της νευροανοσολογίας, τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε συνεργασία με αντίστοιχους ευρωπαϊκούς και παγκόσμιους φορείς, δ) οργάνωση ιατρικών συνεδρίων στον τομέα της νευροανοσολογίας και τη συμμετοχή με οποιονδήποτε τρόπο στη διοργάνωση συνεδρίων από κοινού με φορείς της ημεδαπής ή του εξωτερικού και την ε) ενθάρρυνση νέων ερευνητών στον τομέα της νευροανοσολογίας.

Αποτελεί την κοινή προσπάθεια  των ακόλουθων επιστημονικών ιδρυμάτων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της Νευροανοσολογίας στην Ελλάδα: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστήμιο Πατρών, Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, Ακαδημία Αθηνών και το Ινστιτούτο Φλέμινγκ.

Η Ακαδημία έχει τη νομική μορφή Αστικής Μη Κερδοσκοπικής εταιρίας και σκοπός της είναι η προαγωγή της έρευνας στον τομέα της Νευροανοσολογίας. Στα πλαίσια της υλοποίησης του σκοπού της η Ακαδημία διοργανώνει κάθε χρόνο Πανελλήνιο Συνέδριο με συμμετοχή σημαντικών επιστημόνων από τον ελληνικό και τον διεθνή χώρο. Παράλληλα συμμετέχει σε διεθνή συνέδρια, χορηγεί αιγίδα σε επιστημονικές εκδηλώσεις του εσωτερικού και ενισχύει μέσω βραβείων και ερευνητικών χορηγιών, ερευνητικές προσπάθειες που υλοποιούνται στα ερευνητικά ιδρύματα της Ελλάδας.